14 Nisan 2025 tarihinden itibaren, ülkemizde çocukluk dönemi aşı takviminde kullanılan beş bileşenli karma aşı (DaBT-İPA-Hib) yerine altı bileşenli karma aşı (DaBT-İPA-Hib-HepB) (Difteri, Tetanoz, asellüler Boğmaca, inaktif Polio, Hemofilus İnfluenza tip b ve Hepatit B aşısı) uygulanmaya başlanacaktır. Altı bileşenli karma aşı, beş bileşenli karma aşının sağladığı korumaya ek olarak hepatit B'ye karşı da koruma sağlamaktadır ve böylece tek bir aşılama ile toplam altı hastalığa karşı (Difteri, Tetanoz, Boğmaca, Çocuk felci, Hemofilus influenza tip b'nin neden olduğu invaziv hastalıklar, Hepatit B) korunma sağlanmaktadır.

Bu geçiş, bir yandan bebeklerin temel aşı takvimini daha sade hale getirirken diğer yandan kullanıma hazır enjektör formu ile uygulamada kolaylık sağlamaktadır. Daha önce 2 kez enjeksiyon yapılarak uygulanan aşılar şimdi tek enjeksiyon ile uygulanmaktadır.

Bu bilgi notunda 6 bileşenli karma aşı ile ilgili temel bilgiler sunulmaktadır.

1. Altı bileşenli karma aşı hangi antijenleri içerir?

Difteri, tetanoz, asellüler boğmaca, poliomyelit (çocuk felci) konjuge Hemofilus influenza tip b (Hib) ve hepatit B antijenlerini içeren inaktif bir aşıdır. Altı bileşenli karma aşı beş bileşenli karma aşıda var olanlara benzer miktarda Difteri, Tetanoz, Boğmaca ve Polio antijen dozlarını içerir, Hib antijeni ise beşli aşıya göre bir miktar artırılmıştır. Altı bileşenli karma aşıda tıpkı tekli doz Hepatit B aşısında olduğu gibi 10 mikrogram Hepatit B yüzey antijeni bulunmaktadır. Özetlemek gerekirse beş bileşenli karma aşı ile altı bileşenli karma aşı arasındaki fark artırılmış Hib antijen miktarı ve eklenen Hepatit B yüzey antijenidir.

2. Altı bileşenli karma aşı hangi hastalıklara karşı korur?

Difteri, tetanoz, boğmaca, hepatit B, çocuk felci ve Hemofilus influenza tip b (Hib)'nin neden olduğu invaziv hastalıklara (bakteriyemi, sepsis, menenjit vb) karşı korur.

3. Altı bileşenli karma aşının koruduğu hastalıkların genel özellikleri nelerdir?

Difteri:

Difteri, Corynebacterium diphtheriae bakterisinin toksin salgısı nedeniyle solunum yollarında enfeksiyon yaparak boğaz ağrısı, yutma güçlüğü ve hatta solunum sıkıntısına yol açar. Difteri kalp, böbrek ve sinir sistemini etkileyen komplikasyonlara neden olabilir ve tedavi edilmediğinde ölüme yol açabilir. Vakalarının %5-10'unda ölüm riski bulunmaktadır ve bu oran çocuklarda daha yüksektir.

Tetanoz:

Tetanoz, Clostridium tetani bakterisinin sporları tarafından üretilen güçlü bir toksin nedeniyle oluşan ciddi bir sinir sistemi enfeksiyonudur. Bakteri genellikle kirli yaralardan veya derideki açık kesiklerden vücuda girer. Tetanoz toksini sinir hücrelerine saldırarak, kasların şiddetli ve ağrılı şekilde kasılmasına (spazmlar) yol açar. Çene kaslarının kasılmasına bağlı olarak "trismus" veya "kilitlenmiş çene" olarak bilinen durum gelişebilir, bu da yutma ve solunumu güçleştirir. Tedavi edilmediğinde yüksek ölüm oranına sahiptir.

Boğmaca (Pertussis):

Boğmaca, Bordetella pertussis bakterisinin neden olduğu, özellikle bebeklerde ciddi tıbbi sonuçlara yol açabilen bir solunum yolu enfeksiyonudur. Şiddetli öksürük ataklarıyla seyreden hastalık, bebeklerde apne, zatürre ve nadiren ölümle sonuçlanabilir.

Poliomyelit (Çocuk Felci):

Poliomyelit, poliovirus nedeniyle oluşan ve sinir sistemine saldırarak felce yol açabilen bulaşıcı bir viral hastalıktır. Çoğunlukla asemptomatik olsa da, vakaların küçük bir kısmında kaslarda zayıflık, solunum yetmezliği ve kalıcı felç ortaya çıkabilir. Çocukları etkileyen en ciddi enfeksiyonlardan biridir. Polio aşısı, bu hastalığın dünya çapında büyük ölçüde azalmasını sağlamıştır. Aşı sayesinde birçok ülke polioyu tamamen ortadan kaldırmıştır, ancak dünyada halen bazı bölgelerde hastalık görülmeye devam ettiğinden çocukların aşılanarak hastalıktan korunması önemlidir.

Hib (Hemophilus influenzae tip b):

Haemophilus influenzae tip b bakterisi ciddi enfeksiyonlara yol açabilir. En sık görülen komplikasyonları arasında menenjit (beyin zarının iltihabı), epiglotit (nefes borusu kapağının iltihabı), zatürre ve septisemi (kan enfeksiyonu) bulunur. Özellikle beş yaş altı çocuklarda ağır seyreder ve tedavi edilmediğinde ölümcül olabilir. Hib aşısı, menenjit ve diğer Hib kaynaklı enfeksiyonların önlenmesinde son derece etkilidir ve bebeklik döneminde uygulanarak bağışıklık sağlanır.

Hepatit B:

Hepatit B, Hepatitis B virüsünün neden olduğu, karaciğeri etkileyen bir enfeksiyondur. Akut (kısa süreli) ve kronik (uzun süreli) enfeksiyonlara yol açabilir. Kronik hepatit B enfeksiyonu siroz ve karaciğer kanserine neden olabilir. Kan yoluyla, vücut salgıları yoluyla veya doğum sırasında anneden bebeğe bulaşabilir. Özellikle bebeklerde ve çocuklarda, enfeksiyonun kronikleşme riski yüksektir. Hepatit B aşısı, enfeksiyonun önlenmesinde oldukça etkilidir ve yaşam boyu bağışıklık sağlar.

4. Altı bileşenli karma aşı ne zaman uygulanır?

Altı bileşenli karma aşı Bağışıklama Danışma Kurulu önerisi ve Genişletilmiş Bağışıklama Programı (GBP) kapsamında ülkemizde 2,4,6. aylarda primer aşılama ve 18. ayda rapel (pekiştirme) aşılama için kullanılmaktadır. İstisnai durumlarda 6 bileşenli karma aşı 6. haftadan itibaren de kullanılabilir, ancak Ulusal Aşı Takvimimize uygun olarak 2,4,6,18. Aylarda uygulanması esastır.

5. Altı bileşenli karma aşı ile beş bileşenli karma aşının uygulamasında farklılıklar var mıdır?

Altı bileşenli karma aşı tamamen sıvı formdadır ve altı bileşen de kullanıma hazır enjektör de yer almaktadır. Böylelikle beş bileşenli karma aşıda olduğu gibi uygulama öncesinde ayrı flakonda gelen liyofilize Hib bileşeninin çözdürülmesine ihtiyaç yoktur. Bu da aşı hazırlama zamanından da tasarruf sağlanmaktadır.

Beş bileşenli karma aşıda olduğu gibi intramuskuler yolla (IM) uygulanmalıdır. Önerilen enjeksiyon bölgeleri 12. aya kadar uyluğun üst antero-lateral bölgesidir, daha ileri aylarda ise deltoid kasa uygulanmalıdır.

Uygulama öncesinde: homojen, beyazımsı, bulanık bir süspansiyon elde etmek için enjektör çalkalanmalıdır ve süspansiyon görsel olarak incelenmelidir.

6. Altı bileşenli karma aşıya geçilmesi ile beraber aşılama takviminde hangi değişiklikler olmuştur?

Altı bileşenli karma aşıya geçilmesi ile beraber takvimde Hepatit B aşı şemasında değişiklik olmuştur. Önceden doğumda ve bunu takiben 1. ve 6 aylarda tek bileşenli Hepatit B aşısı uygulanırken, 6 bileşenli karma aşıya geçilmesi ile birlikte sadece doğumda tekli Hepatit B aşısı uygulanacak ve Hepatit B'nin kalan dozları 6'lı karma aşının bileşeninde bulunan Hepatit B ile tamamlanacaktır. Annede Hepatit B taşıyıcılığı tespit edilmiş ise doğumda Hepatit B aşısı ile birlikte Hepatit B immunglobulin uygulanmalı ve 1.ayda tekli Hepatit B aşısı 2. Doz olarak uygulanmalıdır, sonrasında 6 bileşenli karma aşı uygulaması ile devam edilir.

7. Beklenen yan etkileri:

Sık görülen yan etkiler her iki aşıda da genellikle hafif seyirlidir.

Hafif Yan Etkiler:

• Enjeksiyon bölgesinde ağrı, kızarıklık veya şişlik: Hem beşli karma hemde altılı karma aşılarında en yaygın yan etkiler arasında yer alır.
• Hafif ateş: Aşı sonrası hafif ateş gözlemlenebilir.
• Huzursuzluk veya sinirlilik: Özellikle küçük çocuklarda huzursuzluk veya ağlama gibi yan etkiler her iki aşı için de yaygındır.
• Yorgunluk veya halsizlik: Çocuklarda aşı sonrasında uykuya eğilim veya hafif yorgunluk olabilir.

Nadir Yan Etkiler:

• Alerjik reaksiyonlar: Her iki aşıda nadiren alerjik reaksiyonlar görülebilir.
• Kas ağrısı veya vücutta sertlik hissi: Her iki aşı sonrasında görülebilir.
• Hafif döküntü veya cilt reaksiyonları: Bazı çocuklarda hafif cilt reaksiyonları gözlemlenebilir.

Her iki aşının yan etki profili büyük ölçüde benzer olup, bu yan etkiler genellikle hafif ve geçicidir.

8. Beş bileşenli karma aşı ile aşılaması başlanılan çocuklarda uygulama nasıl olmalıdır?

Uygulamaya 14 Nisan 2025'te başlanacak olup 1,2 veya 3 doz beş bileşenli karma aşı uygulanmış çocukların devam dozları altı bileşenli karma aşı ile kalındığı yerden devam edecektir.

Örnek Uygulamalar:

• 2. Ayında aşılanacak bir çocuk için uygulama altı bileşenli karma aşı ile başlatılıp devam ettirilecek ve 6.aydaki hepatit B dozu ayrıca uygulanmayacaktır.
• 4. ayda aşılanacak bir çocuk için daha önceden yapılan 2 doz (0, 1 aylar) Hepatit B aşısı ve 2. Aydaki 1 doz beşli karma aşısı sonrasında 4. Ayda altı bileşenli karma aşı ile uygulama devam ettirilecek ve 6. Aydaki Hepatit B dozu uygulanmayacaktır.
• 6. ayda başvuran ve daha önce 2 doz beş bileşenli karma aşı ve 2 doz Hepatit B aşısı uygulanmış çocuğun aşılaması 6. Aydan itibaren altılı karma aşı ile devam edecek ve ilave Hepatit B aşısı uygulanmayacaktır.
• 18. ayda rapel (pekiştirme) dozu için başvuran çocuk için ise altı bileşenli karma aşı ile uygulama yapılacaktır.

Aşı takviminde gecikmesi olan eksik aşılı çocuklarda GBP Genelgesine göre aşılar tamamlanacak ve beş bileşenli karma aşı yerine artık altı bileşenli karma aşı uygulanacaktır.

Gebelik döneminde annenin Hepatit B taşıyıcılığı tespit edilmiş ise bu durumda 0 ve 1 ayda Hepatit B aşısı uygulanacak ve 2. Aydan itibaren altı bileşenli karma aşı ile takvim dozları tamamlanacaktır. Gebelik döneminde tarama sonucu negatif bulunan anneden doğan bebekte doğum dozu yapılıp 2. Ayda altı bileşenli karma aşı ile aşılama devam ettirilecektir.

9. Altı bileşenli karma aşı uygulaması konusunda ebeveynleri de konu hakkında bilgilendirmek önemlidir:

Aşılama alanındaki son gelişmelere uyum sağlanırken ailelerin bilgilendirilmesi aşılama programına güveni ve uyumu artırır ve olası aşı karasızlığı durumlarını engellemede destek sağlar.

Bu nedenle geçiş döneminde hem sağlık personelinin ve hem de ailelerin bu konuda bilgilendirilmeleri gereklidir.

• Altı bileşenli karma aşı gibi kombine aşıların kullanımı aşılanan kişinin gerginliğini azaltarak aşı kabulü ve aşılama oranını artırmaya yardımcı olur. Çocuk için ise enjeksiyona bağlı daha az ağrı, daha az aşı ziyareti gibi avantajları vardır. Ebeveynler içinse yine daha az aşı ziyareti ihtiyacı önemlidir. Altı bileşenli karma aşıya geçişle birlikte tek enjeksiyon ile 6 farklı antijenin uygulanması söz konusudur. Daha önce iki farklı aşının (beşli karma ve Hepatit B aşıları) uygulanması ile elde edilen korunma tek başına altı bileşenli karma aşı uygulaması ile elde edilecektir. Bu da ek enjeksiyon ihtiyacını ortadan kaldırmakta ve çocuğun tam aşılı hale getirilmesi için gereken enjeksiyon sayısını azaltarak hem ailenin aşı programına uyumunu artırmakta hem de aşı uygulaması için gereken zamanı azaltmaktadır.
• Aşılama programında ise sağlık personelinin aşı hazırlığı, aşı uygulaması ve kayıt için gereken süreyi kısaltmakta, soğuk zincir sitemindeki ek depolama hacmi, ilave enjektör, atık kutusu gibi ihtiyaçlar ile tıbbi atık miktarı azalmaktadır.

Yeni uygulamaya sağlık sistemi ve ailelerin uyum sağlamasını kolaylaştırmak için bu metinde yer alan bilgilerden üretilecek mesajlar ve materyaller kullanılabilir. Daha ayrıntılı bilgi için Sağlık Bakanlığı aşı portalı www.asi.saglik.gov.tr adresine başvurulabilir.